Adaletin Psikolojik Boyutu

Son günlerde ülkemizde hukuka ve adalete dair yaşanan olaylar gündemde yerini güçlü bir şekilde korumaya devam ediyor. Peki, adalet duygusu insan psikolojisinde nasıl şekilleniyor? Bu yazıda, adaletin farklı türlerini ve çocuklara nasıl aktarılabileceğini derinlemesine inceleyeceğiz. Psikolojik Danışman Sümeyye Üstün’ün görüşleri ile zenginleştirdiğimiz bu yazıda, adaletin bireyler üzerindeki etkilerini anlamaya çalışacağız.

Adalet Türleri

Adaletin üç temel türü vardır:

• Yargı Adaleti: Yasalar ve kurallar çerçevesinde belirlenen hakların korunması ile ilgilidir. Bu tür adalet, insanların yasalar aracılığıyla hak ettikleri payı elde etmelerini sağlar.
• Sosyal Adalet: Toplumun normları ve değerleri doğrultusunda hakların paylaşımı ile ilgilidir. Sosyal adalet, bireylerin toplumsal yaşamdaki yerlerini ve rollerini belirler.
• Vicdani Adalet: Bireyin kendi içsel değerleri ve etik normları ile şekillenen, kişisel bir adalet anlayışıdır. İnsanlar, vicdani adalet anlayışları doğrultusunda kararlar alır ve davranışlarını şekillendirir.

İçsel Adalet Duygusu

İnsan psikolojisinde ve aile içinde adaletten bahsedildiğinde vicdan adaleti öne çıkar. Bu adalet türü, bireylerin içsel dünyalarında yaşadıkları adalet arayışını ifade eder. Örneğin, travmatik deneyimler sonrası insanlar genellikle “Bu neden benim başıma geldi? Ben bunu hak etmedim!” gibi cümleler kurabilirler. Bu tür ifadeler, bireyin temel adalet duygusunun sarsıldığını gösterir.

İnsan doğası, bir alma-verme dengesi üzerine kurulmuştur. Bu denge bozulduğunda, bireyler içsel bir huzursuzluk hissederler. Örneğin, hayatlarında önemli kayıplar yaşadıklarında veya haksızlığa uğradıklarında, bu duygular daha da yoğunlaşabilir. Bu nedenle, bireylerin iç adaletlerini tesis etmeleri, dış dünyaya karşı daha adil bir tutum geliştirmelerini sağlar. Kendi hayatını ne kadar adil kılabilirse, bir süre sonra dünya da aynı oranda adilleşmeye başlar.

Adaletin Temelleri: Aile İçi Dinamikler

İnsanın adalet duygusu, aile içinde, özellikle anne-baba davranışları ile şekillenir. Aile, bireyin ilk sosyal deneyimini yaşadığı yerdir. Bu nedenle, adaletin sağlanması açısından ebeveynlerin rolü son derece kritiktir. Anne ve babanın, çocuklarına adalet duygusunu aşılayarak onları sağlıklı bireyler haline getirmeleri gerekmektedir.

Bir çocuğun “Annem babam bana haksızlık yapmaz” duygusunu hissedebilmesi, adalet duygusunu içselleştirmesi açısından önemlidir. Bu duygunun gelişimi, çocuğun evdeki bağlılığını artırır ve sorumluluk duygusunu pekiştirir. Anne-baba arasındaki adalet de, çocuğun adalet algısını doğrudan etkiler. Ebeveynlerin birbirleriyle olan ilişkileri, çocuğun gözlemlediği ilk sosyal etkileşimlerdir. Bu nedenle, ebeveynlerin birbirlerine karşı adil ve saygılı davranmaları, çocuğun adalet anlayışını şekillendirir.

Kardeş Rekabeti ve Adalet Algısı

Aile içinde kardeşler olduğunda, rekabet duygusu kaçınılmazdır. Çocuklar, doğal olarak birbirini kıskanır ve birbiriyle rekabet ederler. Ancak, bu rekabet doğru bir şekilde yönetilmediğinde, haksızlık ve adaletsizlik duyguları ortaya çıkabilir. Örneğin, anne ve babanın yaptığı şakalar, çocukların zihinlerinde olumsuz izler bırakabilir. Özellikle küçük yaşlardaki çocuklar, soyut düşünme yetenekleri gelişmediği için şaka ve gerçeği ayırt edemezler.

Bazı ifadeler, çocukların kardeşlerini düşman olarak algılamalarına neden olabilir. Örneğin, “Senin pabucun dama atıldı” gibi sözler, çocukların kardeşlerini tehdit olarak algılamalarına sebep olabilir. Bu nedenle, ebeveynlerin çocukları arasında adil olmaları ve bu tür şakalardan kaçınmaları büyük önem taşır.

Hak ve Sorumluluklarda Denge

Sağlıklı sınır koymak, aile içindeki en temel ilkelerden biridir. Sınırlar, bireylerin haklarını ve sorumluluklarını korumalarına yardımcı olur. Çocuklar, ne kadar yapabileceklerini veya ne kadar sorumluluk alabileceklerini bilmelidir. Bu dengeyi sağlamak, ebeveynlerin koyduğu sağlıklı sınırlarla mümkün olur.

Ayrıca, aşırı korumacı veya kuşkucu aile yapıları, çocukların dış dünyaya karşı güvensiz hissetmelerine neden olabilir. Bu tür çocuklar, büyüdüklerinde yabancı insanlara veya yeni deneyimlere karşı şüpheci olabilirler. Bu durum, sağlıklı insan ilişkilerinin gelişimini engeller. Dolayısıyla, adaletin, sadece aile içinde değil, dış dünyada da sağlanması önemlidir.

Adalet ve Güven: Sevgi Temeli

Sevgi, sağlıklı bir adalet duygusunun temel taşlarından biridir. Sevginin olmadığı bir ortamda, bireylerin iyi duygular beslemesi oldukça zordur. Çocukların psikolojik olarak sağlıklı bir birey olarak yetişmesi, ancak sevgi dolu bir ortamda mümkün olabilir. Sevgi ve disiplin arasındaki denge, çocukların gelişiminde önemli bir rol oynar. Bu denge, tutarlılıkla sağlanır.

Anne ve babanın tutarlılığı, çocukların güven duygusunu pekiştirir. Örneğin, bir ebeveynin bir gün “evet” dediğine diğerinin “hayır” dememesi gerekir. Ebeveynlerin kendi aralarındaki tutarlılık da son derece önemlidir. Eğer biri “evet” derken diğeri “hayır” diyorsa, çocuk bu durumu karıştırır ve sağlıklı bir güven ilişkisi kuramaz. Bu nedenle, aile içinde adaletin sağlanması, çocukların sağlıklı bir bağlanma ve güven ilişkisi geliştirmeleri açısından kritik bir öneme sahiptir.

Sümeyye Üstün, Psikolojik Danışman