Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan, bireyin günlük yaşamını olumsuz etkileyen bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, üç ana belirti grubunda kendini gösterir: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Bu durum, çocukların okul hayatında, sosyal ilişkilerinde ve aile içindeki dinamiklerinde zorluklar yaşamalarına neden olabilir. Ancak, doğru tanı ve tedavi yöntemleri ile DEHB’li çocuklar başarılı bir şekilde desteklenebilir.

DEHB Belirtileri

DEHB belirtileri, her çocukta farklılık gösterebilir ve bu nedenle dikkatli bir değerlendirme gerektirir. Belirtileri genel olarak üç ana başlık altında inceleyelim:

Dikkat Eksikliği

• Oyun oynarken veya etkinlik yaparken dikkati çabuk dağılır. Örneğin, bir resim yaparken başka bir nesneye ilgi duyabilir ve çizim yapmayı bırakabilir.
• Yönergeleri takip etmekte zorlanır, verilen görevleri tamamlamakta güçlük çeker. Ödev yaparken talimatları okumakta zorlanabilir.
• Detaylara dikkat etmekte zorlanır, sık sık hatalar yapar. Yazım hataları veya basit matematiksel işlemlerde yanlışlıklar görülebilir.
• Konuşurken veya bir aktiviteye odaklanırken dinlemekte zorlanır. Bu durum, arkadaşlarıyla iletişim kurarken sorunlar yaşamasına yol açabilir.
• Eşyalarını sık sık kaybeder. Okul malzemelerini ya da oyuncaklarını unutarak kaybetmesi sık rastlanan bir durumdur.
• Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır veya hoşlanmaz. Zorlayıcı ödevler veya karmaşık oyunlardan uzak durabilir.
• Organize olmakta güçlük çeker. Oyun alanındaki dağınıklığı toparlamakta zorlanabilir.

Hiperaktivite

• Sık sık ellerini ve ayaklarını kıpırdatır veya oturduğu yerde huzursuzlanır. Sınıf içinde otururken sürekli hareket etmesi dikkat çekebilir.
• Oturması gerektiği durumlarda kalkıp dolaşır. Özellikle sınıfta öğretmen dersi anlatırken yerinde durmakta zorlanabilir.
• Uygunsuz zamanlarda koşar veya tırmanır. Parkta ya da oyun alanında sürekli hareket halindedir.
• Sakin bir şekilde oyun oynamakta veya etkinlik yapmakta zorlanır. Dikkatini bir aktiviteye uzun süre vermekte güçlük çekebilir.
• Sürekli hareket halindedir, “motor takmış gibi” tanımlanabilir. Bu, hem kendisi hem de çevresindekiler için zorluk yaratabilir.
• Çok konuşur. Sınıfta ya da sosyal ortamlarda aşırı derecede konuşkan olabilir.

Dürtüsellik

• Sorular tamamlanmadan cevap verir. Bu durum, sınıf içindeki etkileşimleri olumsuz etkileyebilir.
• Sırasını beklemekte zorlanır. Oyun oynarken sırayla oynamakta zorluk yaşayabilir.
• Başkalarının sözünü keser. Bu, arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde sorun yaratabilir.
• Sonuçlarını düşünmeden hareket eder. Tehlikeli veya riskli durumlara girme eğiliminde olabilir.
• İsteklerini ertelemekte güçlük çeker. Özellikle beklemek zorunda kaldığında sabırsızlık gösterebilir.
• Tehlikeli olabilecek davranışlarda bulunabilir. Örneğin, yüksek bir yerden atlama gibi riskli hareketlerde bulunabilir.

DEHB ile Başa Çıkma Yolları

DEHB tanısı alan veya belirtileri gösteren çocuklar için, multidisipliner bir yaklaşım benimsemek oldukça önemlidir. Bu yaklaşım, çocuğun, ailenin ve okulun iş birliğini içerir. İşte DEHB ile başa çıkmanın bazı yolları:

Erken Tanı ve Değerlendirme

• Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir çocuk doktoruna veya çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir değerlendirme yapılmasını sağlayın. Erken tanı, uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi için kritik öneme sahiptir.

Aile Eğitimi ve Destek

• DEHB hakkında bilgi edinin. Bu durumun ne olduğunu, belirtilerini ve başa çıkma stratejilerini öğrenmek, çocuğunuzu daha iyi anlamanıza ve desteklemenize yardımcı olacaktır.
• DEHB olan çocukların ebeveynleri için destek gruplarına katılın. Bu gruplar, deneyimlerinizi paylaşabileceğiniz, bilgi alışverişinde bulunabileceğiniz ve duygusal destek alabileceğiniz önemli platformlardır.

Davranışsal Çözüm Yolları

• Çocuğunuz için basit, açık ve tutarlı kurallar belirleyin. Bu kuralların ne olduğunu anlaması, davranışlarını düzenlemesine yardımcı olur.
• Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirimler verin, uyulmadığında ise önceden belirlenmiş mantıklı sonuçlar uygulayın. Tutarlı olmak, çocuğunuzun neyin beklendiğini anlamasına yardımcı olur.
• Günlük rutinleri, kuralları veya yapılacak işleri görsel olarak destekleyin. Resimli çizelgeler veya yapılacaklar listeleri çocuğunuzun organize olmasına yardımcı olabilir.
• Kısa ve yönetilebilir görevlere odaklanın. Uzun süreli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük parçalara ayırın.
• Çocuğunuzun aşırı uyarıldığını veya yorulduğunu fark ettiğinizde kısa molalar vermesine izin verin. Sakinleşebileceği bir “sakinleşme köşesi” oluşturabilirsiniz.
• Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için oyunlar veya aktiviteler kullanın. Örneğin, sırayla oynanan oyunlar veya “dur-düşün-hareket et” gibi stratejiler öğretebilirsiniz.

Okul ve Aile İş Birliği

• Çocuğunuzun öğretmenleriyle düzenli iletişim halinde olun. Çocuğunuzun okulda gösterdiği davranışlar ve ihtiyaçları hakkında bilgi alışverişinde bulunun.
• Öğretmenlerle birlikte çocuğunuzun öğrenme ortamını ve davranışlarını destekleyici stratejiler geliştirin. Dikkatini dağıtacak uyaranların azaltılması, kısa ve net yönergeler verilmesi gibi düzenlemeler yapılabilir.

Fiziksel Aktiviteler

• Çocuğunuzun enerjisini sağlıklı bir şekilde atabileceği düzenli fiziksel aktiviteler yapmasını teşvik edin. Açık havada oyun oynamak veya spor yapmak DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir.
• Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Bazı araştırmalar, katkı maddeleri ve şeker içeriği yüksek gıdaların DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir.
• Yeterli ve düzenli uyku, çocuğunuzun dikkatini ve davranışlarını düzenlemesi için önemlidir. Uyku düzenine dikkat etmek, genel davranışlarını olumlu yönde etkileyebilir.

Uzman Desteği

• Gerekli durumlarda çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaç tedavisi, DEHB belirtilerini kontrol altına almada etkili olabilir.
• İlaç tedavisi kararı, doktorun değerlendirmesi ve ailenin onayı ile alınmalıdır.
• Oyun terapisi, davranış terapisi veya aile terapisi gibi psikoterapi yöntemleri, çocuğunuzun duygusal ve sosyal gelişimini desteklemeye yardımcı olabilir.

Sabırlı Olun

Her çocuk farklıdır ve DEHB belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Sabırlı olun, çocuğunuzun güçlü yönlerini keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun. Unutmayın ki DEHB ile başa çıkmak bir süreçtir ve bu süreçte profesyonel destek almak, çocuğunuzun gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. DEHB’li çocuklar, doğru yönlendirme ve destek ile başarılı bir şekilde hayatlarına devam edebilirler.